مدیریت آمار و فناوری اطلاعات

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA

سیستم اطلاعات جغرافیایی یا Geographical Information System  که به اختصار به آن GIS گفته می شود ، یک سیستم اطلاعاتی مبتنی بر کامپیوتر است که عوارض و پدیده های جغرافیایی و وقایعی را که بر سطح زمین رخ می دهد را بررسی می کند . 

سیستم اطلاعات جغرافیایی و بهداشت و درمان HEALTH  GIS))
 سلامت انسانها توسط عوامل مختلف محیطی و از جمله مکان زندگی آنان تحت تاثیر قرار می گیرد به گونه ای که می توان گفت مسایل مربوط به سلامت تقریباً همیشه ابعاد مکانی دارند. بررسی خصوصیات این مکانها (از جمله خصوصیات مردم شناختی و وجود عوامل خطر محیطی)، به منظور انجام مطالعات اپیدمیولوژیک بسیار حایز اهمیت است.

  به طور کلی در حیطه سلامت، از GIS به عنوان یک ابزار کمکی بسیار مفید در موارد زیر استفاده می‌شود:
   الف-  پژوهش : در زمینه درک  نحوة توزیع و انتشار بیماریها و ارتباط آنها با عوامل محیطی (مانند شرایط آب و هوایی، کیفیت آب، وضعیت بهداشتی، فعالیتهای کشاورزی و صنعتی، عوامل آلوده کننده محیط و … ) GIS   می تواند کمک شایانی به پژوهشگران نماید .
     GIS ابزار ارزشمندی در زمینه بررسی اتیولوژی (سبب شناسی) بیماریها و مسایل بهداشتی است.

   ب- آموزش ( بهداشت) : با کمک GIS می توان مطالب مفید، تاثیرگذار و روشنگرانه ای به منظور جلب مشارکت عمومی در برنامه های سلامت جامعه تهیه نمود .

 ج- برنامه ریزی، پایش و ارزیابی برنامه های سلامت: بسیاری از تصمیم گیریها در زمینه مراقبتها و برنامه- ریزیهای سلامت، با مسئله مکان در ارتباط هستند . به عنوان مثال تصمیم گیری در مورد اینکه مراکز بهداشتی بر اساس تعداد، تراکم و مشکلات بهداشتی مردم باید در چه مکانهایی ایجاد شوند و چه نوع خدماتی را به منظور پاسخ موثر به نیازهای بهداشتی منطقه باید ارایه کنند

نمونه هایی از کاربردهای GIS در علوم بهداشتی و پزشکی(HGIS):
۱- بررسی و پیگیری روند شیوع و انتشار بیماریها ( مالاریا ، ایدز و … ) و سایر مسایل بهداشتی در طول دوره های زمانی
۲- تعیین مکانهای بحرانی و نقاط خطر به منظور کمک رسانی سریع و به موقع در موارد ضروری و اورژانس و یافتن بهترین مکان برای ساخت یک مرکز فوریتهای پزشکی با توجه به اطلاعات حاصل شده توسط  GISازنقاط دارای  بیشترین  تصادفات در یک جاده
۳- ارزیابی خطرات محیطی (Environmental Hazards) و میزان تماس (Exposure) با مواد آلوده کننده: با مکان یابی دقیق توسط GIS می توان مناسب ترین مکان را که کمترین آسیب زیست محیطی را وارد کند وبرای ساکنین یک منطقه دارای  کمترین خطرباشد را برای احداث یک کارخانه پیشنهاد نمود. 
۴- طراحی و بهبود سیستم مراقبت بیماریها و تعیین گروهها و افراد در معرض خطر: با GPS نگاری مکان زندگی یا تجمع برخی بیماران خاص از قبیل بیماران مبتلا به ایدز یا هپاتیت می توان نقاط دارای بیشترین فراوانی را روی نقشه ترسیم نمود و در برنامه ریزی های بهداشتی آن را مد نظر قرار داد .
۵- تخصیص و توزیع مکانی منابع ( بودجه، نیروی انسانی، تجهیزات ) از طریق ارزیابی نیازهای بهداشتی منطقه ای
۶- تشخیص سریع اپیدمی ها و کنترل به موقع آنها: با تعیین مکان سکونت بیماران مبتلا به هنگام وقوع یک اپیدمی می توان نحوه گسترش آن بیماری را پیش بینی نموده و اقدامات پیشگیری کننده را به  مکان های در معرض خطر اختصاص داد.
۷- بهبود سیستم ثبت بیماریها و وقایع بهداشتی(ثبت سرطان، میزان موالید، میزان مرگ و میر، پوشش واکسیناسیون و …)
۸- یافتن ارتباط بین عوامل محیطی و بروز بعضی بیماریها (پژوهش بهداشتی- پزشکی)
۹ - بهبود برنامه های غربالگری و پیگیری‌ها از طریق دستیابی سریع تر و آسان تر به بیماران
۱۰- ایجاد یک شبکه ارتباطی مناسب و کارا بین مراکز و موسسات مختلف بهداشتی درمانی
۱۱- پایش و ارزشیابی برنامه ها و مداخلات بهداشتی و ارزیابی کمیت و کیفیت خدمات و میزان دسترسی مردم به آنها
۱۲- بهبود سیستم آمار و اطلاع رسانی و کمک به تصمیم گیری مبتنی بر شواهد و مستندات
۱۳- پیش بینی وقایع بهداشتی با استفاده از شیوه های مدل سازی
۱۴- برنامه ریزی در عرصه خدمات بهداشتی- درمانی (مکان یابی تسهیلات و مراکز ارایه خدمات، پیش بینی در طول زمان، ارزیابی وضعیت موجود و …)
۱۵- مسیر یابی به منظور امداد رسانی سریع و به موقع در زمان بروز حوادث و بلایای طبیعی و اورژانس های پزشکی
۱۶-مدیریت بحران در سوانح و حوادث

کاربردهای HGIS در بهداشت محیط
۱)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در شرایط اضطراری:
پس از وقوع یک حادثه و پیش آمدن شرایط اضطراری خطرات زیادی بهداشت محیط منطقه آسیب دیده را تهدید میکند.از آن جمله میتوان به شیوع بیماریهای مختلف در زمان بروز زلزله یا سیل در منطقه،آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی و….اشاره کرد.علم HGIS میتواند با پیش بینی روند شیوع و سپس پیشرفت آلودگی ودر مراحل بعد با گزارش گیری دقیق از روند امداد رسانی و مبارزه با آن بیماری کمک قابل توجهی به بهداشت محیط در شرایط اضطراری نماید

۲)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در بهداشت آب و فاضلاب :
در صورت داشتن نقشه سفره های آب زیر زمینی منطقه میتوان میزان آلودگی حدودی آبهای منطقه و روند پیشرفت و همچنین جهت پیشرفت آن را با توجه به جهت جریان آبها پیش بینی  و به مراکز بهداشتی درمانی منطقه درمناطق در معرض خطر نیرو ودارو فرستاده و اعلام وضعیت ا ضطراری نمود 
 
۳)کاربرد HGIS دربهداشت محیط در برنامه کنترل مراکزتهیه و توزیع مواد غذایی و اماکن عمومی :
هر شهر بر حسب منطقه تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی تقسیم بندی شده است.حا ل میتوان بر حسب همین تقسیم بندی تمام اماکن عمومی مثل مهد های کودک،آرایشگاه ها، گرمابه ها و همچنین مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی در منطقه تحت پوشش را تحت کنترل آن مرکز بهداشت شهری قرار داده و در مراحل بعدی میتوان با نقشه های آماری میزان پیشرفت در کنترل این اماکن را دقیق تر بررسی کرد

۴)کاربرد HGIS دربهداشت محیط مدارس،بیمارستانها و بهداشت پرتوها

یکی از کاربردهای HGIS در بهداشت محیط مدارس ،بیمارستان ها و بهداشت پرتوها نزدیکی مکان مدرسه یا بیمارستان و مراکز پرتو درمانی به منابع آب و سایر اماکن خطر آفرین در شهر می باشد که این فاصله باید در موقع صدور پروانه یا مجوز احداث مد نظر قرار گیرد.بعنوان مثال فرض کنید فاصله استاندارد احداث بیمارستان با یک مرکز خاص در شهر باید بیش از ۵/۲ کیلومتر باشد حال شروع ساخت میتوان از بین چند مکان پیشنهادی برای ساخت بهترین مکان را با ابزارهای موجود در نرم افزار های GIS معین نمود همچنین میتوان در داخل یک مدرسه یا بیمارستان بهترین محل احداث یک عارضه خاص را مشخص نمود.به این کاربرد مکان یابی داخلی گویند که امروزه یکی از جالبترین پردرآمد ترین  کاربردهای  GISمحسوب میگردد

۵) کاربرد HGIS در برنامه مبارزه با بیماری ها  
در حال حاضر در کشور ما ایران مبارزه با بیماریها بیشترین کاربرد HGIS را تشکیل میدهد.در ابتدا آمار  بصورت آدرس دقیق محل سکونت بیمار در حد پلاک در شهر ویا مشخصات روستای محل سکونت در روستا به نرم افزار ها داده میشود در مرحله بعد با افزودن نقشه پایه منطقه به آن،نقشه پراکنش آن بیماری در منطقه تهیه میشود.از این نقشه میتوان در مواردی مثل یافتن دید کلی مناطق درگیر با بیماری، مسیر پیشرفت بیماری، و… استفاده کرد.